Gair y Dydd: noswyl geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Mae'n noswyl Nadolig! Gall 'noswyl' hefyd olygu cyfnod o orffwys ar ôl gorffen gwaith - daw'r ferf 'noswylio' o'r enw hwn - a dyma y bydd staff y Geiriadur yn ei wneud am yr wythnos nesaf. Nadolig Llawen a Blwyddyn Newydd Dda i bawb!

Gair y dydd: elwlen geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Dyma enw arall am aren. Ar y dydd hwn yn 1954 yn Ysbyty Brigham yn Boston, UDA, perfformiwyd y trawsblaniad aren llwyddiannus cyntaf.

Gair y dydd: ymestyn geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Wedi cyrraedd Alban Arthan (neu'r byrddydd, gorsaf haul aeaf, heuldro'r gaeaf), edrychwn ymlaen i weld y dydd yn ymestyn fesul cam ceiliog.

Gair y Dydd: pibonwy geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Enw a gofnodwyd am y tro cyntaf yn y 13g. Cyfeiria Dafydd ap Gwilym yn ddiweddarach at bibonwy mewn dwy gerdd, yn cynnwys ei gywydd i'r rhew: 'Pinnau serthau pan syrthynt, / Pob un oll, pibonwy ŷnt', ac fe'u cyffelybir i gyllyll a dagerau.

Gair y Dydd ystum www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Symudiad, mynegiad, ffurf neu dro, troad, newid cyfeiriad. O'r ystumiau mae afon yn gallu ffurfiau ystumllyniau lle mae hi'n crwydro'r dolydd. Gan Hassocks5489, CC0 1.0 Parth Cyhoeddus commons.wikimedia.org/wiki/File:Ox...

Gair y dydd: NADOLIG LLAWEN geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Pa gyfarchiad a fyddwch chi’n ei roi ar eich cardiau Nadolig chi? Nadolig llawen iawn gan staff y Geiriadur a diolch am ein cefnogi a’n dilyn ar hyd y flwyddyn! (Llythrennu gan John Jones, Gellilyfdy, 1640) @yganolfangeltaidd.bsky.social

Gair y Dydd: naturiaethwr geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html.... Bu farw’r naturiaethwr Thomas Pennant ar y dyddiad hwn yn 1798. Mae’n adnabyddus hefyd am ei deithiau, ar gefn ceffyl, drwy Gymru a’r Alban, a’r llyfrau sy’n eu disgrifio.

Gair y dydd: gwilog geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Dyma enw anghyfarwydd am gaseg, a gofnodwyd yng ngeiriadur 1547 William Salesbury. Enwau eraill a nodir yn GPC yw ceffyles, gweryren, gwilff, a marches. Mae'r gaseg hon yn glyd yn y stabl ar ddiwrnod gwlyb.

Gair y Dydd: bytholwyrdd, bythwyrdd geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Fel enw, golyga bren neu lwyn a’i ddail yn las drwy’r flwyddyn (fel y goeden Nadolig) ac yn aml fel ansoddair, defnyddir y gair yn ffigurol am rywbeth iraidd a thragwyddol, fel y gwna Tecwyn Ifan yn ei gân, 'Bytholwyrdd'.🌲

Gair y Dydd egroes www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Ffrwyth y rhosyn (neu'r rhosyn gwyllt), ogfaen, mwcog

Gair y dydd: trimins www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html.... Fe’i defnyddir yn gyffredin am addurniadau Nadolig, ond hefyd gan rai am atodion cinio Nadolig – stwffin, saws llygaeron, soch-mewn-sach, &c.

Gair y Dydd: drycinog geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html.... Disgrifiad addas o’r tywydd heddiw ac mae’r llinell ‘Mae hi’n ddrycinog heno’ yn digwydd yn y gân Titrwm Tatrwm, un o nifer fawr o ganeuon gwerin a recordiwyd gan Meredydd Evans a anwyd ar y dyddiad hwn yn 1919. (Llun: LLGC)

Gair y dydd: ffenestr geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Mae'r ffenestr hon wedi ei haddurno'n brydferth ar gyfer y Nadolig. Cymerwch olwg ar ystyron eraill y gair, ac ar yr enwau eraill am ffenestr sydd yn GPC - alches, goleuor, gwydrin, a golau.

Gair y Dydd: gwerin geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Enw'r darnau pren neu ifori a ddefnyddir mewn chwarae gwyddbwyll, tawlbwrdd, &c. Cofnodwyd yr enw am y tro cyntaf yn y 14g. yn Llyfr Gwyn Rhydderch, yn rhamant Peredur fab Efrog: 'dwy werin yn gware yn erbyn y gilyd'.♟️

Gair y Dydd cib www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Plisgyn, croen, coden, llestr hadau; eisin. Gall hefyd olygu llestr, cawg neu bowlen.

Gair y Dydd: geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... YW neu YWEN, coed hirhoedlog, a symbol o anfarwoldeb. Fe'u gwelir yn gyffredin yn tyfu mewn mynwentydd ac maent yn aml yn hŷn na’r eglwys ar y safle. Mae pob rhan o’r ywen, yn cynnwys y grawn coch, yn wenwynig.

Gair y Dydd: adfent geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html.... Dyma ni yn nhymor yr adfent sef ‘Tymor cyntaf y flwyddyn eglwysig sy’n cynnwys y pedwar Sul cyn y Nadolig’. Mae ‘Grawys gaeaf’ yn enw arall arno. Ydy hwnnw’n enw cyfarwydd?

Gair y dydd: gwastrawd geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... 'Roedd ceffylau'n hollbwysig ar gyfer gwaith fferm, teithio, &c. cynt, ac angen pobl i ofalu amdanynt. Mae 'na sawl arnynt yn y Geiriadur, gan gynnwys gwastrawd, ostler, grŵm, marchwas, acuriad, a gwas march(og).

Gair y Dydd silfoch www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Cil y foch, ceuedd y foch, cornel y geg CC BY-SA 2.0 Gan Anton Vakulenko commons.wikimedia.org/wiki/File:Dj...

Gair y Dydd: hudhwyad geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... - hwyaden go iawn neu ddelw o hwyaden a ddefnyddir i ddenu hwyaid eraill i fan lle gellir eu dal. Mae rhai pobl yn casglu'r delwau hyn fel darnau o gelf drudfawr, ac ambell dro gallwch weld hudhwyaid fel addurn mewn gerddi ac ar lynnoedd🦆

Gair y dydd: cyllideb www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Sut effaith gaiff cyllideb y canghellor arnoch chi?

Gair y Dydd: ffair geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... – ar ail ddiwrnod y Ffair Aeaf yn Llanelwedd. Mae’r enghraifft gynharaf o’r gair sydd yn y Geiriadur yn dod o waith Dafydd ap Gwilym yn y bedwaredd ganrif ar ddeg. (Llun: S4C)

Gair y dydd: GWLYB DOMEN geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... neu ‘gwlyb domen dail’: sef yn llythrennol, gwlyb fel pentwr o dail neu dom! Dyma un o sawl ymadrodd lliwgar yn y Geiriadur i ddisgrifo rhywun neu rywbeth sy’n wlyb diferol? Beth ddywedech chi?

Gair y Dydd: modrwyog www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Dyma droell fodrwyog sydd wedi ei gwneud o fodrwyau. Gall yr ansoddair gyfeirio at rywun sy'n gwisgo modrwyau, rhywbeth llawn modrwyau neu wedi ei addurno â modrwyau, neu gall gyfeirio at rywbeth fel gwallt sy'n hongian yn fodrwyau💍

Gair y Dydd barf yr afr gochlas www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Planhigyn ac iddo wreiddiau bwytadwy, Tragopogon porrifolius

Gair y dydd: geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... - dyma fwa seithliw'r enfys uwchben swyddfa'r Geiriadur. Yn yr Oesoedd Canol credai pobl mai 3 neu 4 lliw oedd mewn enfys, fel yn yr ail ddyfyniad yn yr erthygl sy'n sôn am "enfys ... pedwar lliwawg". Ond dangosodd Isaac Newton bod 7 lliw!

Gair y Dydd: moron gwynion geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html.... Mae ‘moron’ yn fenthyciad o Saesneg Canol ‘moren’ (gwreiddiau) felly does dim syndod iddo gael ei ddefnyddio am foron cochion geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... a phannas.

Gair y dydd: tŵr geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Yn y llun, gwelir tri o dyrau dinas Bologna yn yr Eidal, sy'n enwog am ei thyrau canoloesol, gyda dros ugain ohonynt yn dal i sefyll heddiw.

Gair y Dydd sbectol www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Dyfais i gywiro golwg diffygiol neu i amddiffyn y llygaid, sef dwy lens mewn ffrâm sy’n gorffwys ar y trwyn ac a gedwir yn ei lle gan ddwy fraich am y clustiau. Mae'r gair yn fenywaidd fel arfer, h.y. y sbectol hon, sbectol goch.

Gair y dydd: lle chwech www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html..., un o eiriau neu ymadroddion niferus y Gymraeg am ‘dŷ bach neu doiled’. Cymharer astyllen, cachdy, geudy, lle slei, pisty, prifai, tŷ bach.

Gair y Dydd: cofeb geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... – dyma gofeb ryfel genedlaethol Cymru ym Mharc Cathays yng Nghaerdydd. Y dyddiad heddiw oedd dyddiad y cadoediad ar ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf yn 1918.

Gair y dydd: cant geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Can mlynedd i heddiw ganwyd yr actor enwog Richard Burton ym Mhont-rhyd-y-fen.

Gair y dydd: MORGLAWDD geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... sef clawdd neu wal yn ymestyn i’r môr i amddiffyn harbwr neu draeth rhag rhyferthwy’r tonnau. Mae’n werth ymweld ag Aberaeron a cherdded ar hyd y morglawdd newydd sbon yno!

Gair y dydd: DIHAREB geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html..., sef dywediad yn datgan doethineb mewn modd cryno a chofiadwy. Roedd bri mawr ar gasglu diarhebion yn oes y Dadeni: dyma ddalen o’r llyfr “Diarhebion Cymraeg”, a gyhoeddodd William Salesbury tua 1575. Beth yw eich hoff ddihareb chi?

Gair y dydd: ufelyddiaeth, hen air am ‘dân gwyllt’ www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html....

Gair y Dydd: dyddiadurwr geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html.... Ar y dyddiad hwn yn 1691 y ganwyd William Bulkeley o’r Brynddu, Llanfechell, Ynys Môn. Gellir gweld ei ddyddiaduron (1734-1760), sy’n llawn gwybodaeth am fywyd ac agweddau’r cyfnod, ar lein bulkeleydiaries.bangor.ac.uk.

Gair y dydd: tachwedd geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Mae'n fis Tachwedd, y mis du, ond a wyddoch am ystyron eraill y gair, megis 'lladdfa', 'diweddglo', 'drewdod', &c? Cymerwch olwg yn y Geiriadur.

Gair y Dydd: cyhyraeth geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Dyma air arall am ysgerbwd, drychiolaeth ac ysbryd, ac am angladd neu gladdedigaeth lledrithiol (toulu). Gobeithio na chroeswch ei lwybr heno, ar noson Calan Gaeaf, ac na chlywch ei gri arswydus yn y nos, a ystyrid gynt yn rhagarwydd marwolaeth.

Gair y Dydd ofer garu www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... trilliw, dauwynebog, caru'n ofer, Viola tricolor; y trilliw gwyllt, Viola arvensis.

Gair y dydd: DYFALBARHAD geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html..., sef y dygnwch sydd yn ambell un i barhau neu i ddal ati gyda rhyw orchwyl, pan fo'r rhan fwyaf o'u cwmpas wedi rhoi'r gorau iddi.

Gair y Dydd: ceiliog coed geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... – enw llai cyfarwydd ar geiliog ffesant. Ceir iâr goed hefyd am ffesant fenyw ond mae’r gair ffesant ei hun geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html..., rywfaint yn hŷn na’r ddau ac yn mynd yn ôl i’r bymthegfed ganrif.

Gair y dydd: traffig geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Mae'n hanner tymor a llawer ohonoch yn mynd ar wyliau neu am drip efallai? Gobeithio na chewch eich dal mewn tagfa draffig!

Gair y dydd: brensiach geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Brensiach annwyl! Brensiach y brain! Brensiach y bratiau! Dyma ebychiad sy'n mynegi syndod, yn debyg i 'mawredd'. Cyfaddasiad neu leddfiad ydyw ar lwon megis 'Brenin Annwyl' neu 'Brenin Mawr'. Pa ebychiadau eraill ydych chi'n eu defnyddio?

Gair y Dydd gwenithfaen www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Carreg galed, raeanol a chrisialaidd, ithfaen, gronynfaen, granet. Gan Alan Mattingly, parth cyhoeddus commons.wikimedia.org/wiki/File:Pi...

Gair y dydd: geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Ar ôl i ni newid yr awr yn sgil troi’r clociau’n ôl nos Sadwrn, bydd hi’n NOSI yn gynt bob dydd nes cyrraedd diwrnod byrraf y flwyddyn, tua 21 Rhagfyr. Un cysur fydd yr awr ychwanegol a gawn yn y gwely fore Sul nesaf!

Gair y Dydd: rhamant geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... – dyna sut y disgrifiwyd Madam Wen, gan W. D. Owen, pan gyhoeddwyd hi fel nofel yn 1925. Ganwyd yr awdur ar y dyddiad hwn yn 1874. (Llun: LlGC)

Gair y dydd: GWLEDD geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Diolch o galon i'r Athro Mererid Hopwood, R. Arwel Jones, ac Andrew Hawke am ddarparu gwledd ar gyfer Cyfarfod Blynyddol Cyfeillion GPC fore Sadwrn. Yng ngeiriau'r diffiniad ffigurol, profwyd 'hyfrydwch neu fwynhad digymysg ... wrth wrando'.

Gair y Dydd: CYFARFOD geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Dyma ferf sy'n golygu 'dod ynghyd a dod wyneb yn wyneb neu gyferbyn â’i gilydd'. Fel enw, gall olygu 'dyfodiad ynghyd' a 'chynulliad o bobl wedi ymgasglu i ryw ddiben arbennig'. Yfory, cynhelir cyfarfod blynyddol Cyfeillion y Geiriadur.

Gair y Dydd gwasgod www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html... Dilledyn dilewys a botymau iddo a wisgir dan y siaced. Gan NASA, parth cyhoeddus, commons.wikimedia.org/wiki/File:Eu...

Gair y dydd: argae ‘gwrthglawdd a godir ar draws afon, &c., i ffurfio cronfa ddŵr neu i atal llifogydd’ www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html....